Jednym z częstszych problemów, z którymi spotykamy się obsługując klientów z branży TSL jest kwestia ustalenia odpowiedzialności za szkodę powstałą w trakcie przewozu ładunku. W tym opracowaniu postaram się przybliżyć regulacje dotyczące obowiązków nadawcy, odbiorcy i przewoźnika w zakresie czynności ładunkowych oraz zabezpieczenia ładunku na czas przewozu drogowego. Odpowiedzialnością za szkodę powstałą w trakcie transportu morskiego i multimodalnego zajmę się w jednym z następnych wpisów.
W przypadku stwierdzenia szkody, oprócz oczywistych obowiązków w zakresie zgłoszenia jej przewoźnikowi, w pierwszej kolejności należy zbadać, czy do usługi przewozu zastosowanie znajdą przepisy Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) i Protokołu podpisania (dalej Konwencja CMR) czy ustawy Prawo przewozowe (dalej PrPrzew).
W tym miejscu wyjaśnić trzeba, że przepisy Konwencji CMR stosuje się do wszelkich umów o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, niezależnie od miejsca zamieszkania i przynależności państwowej stron, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsca przewidziane dla jej dostawy, stosownie do ich oznaczenia w umowie, znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się (art. 1 ust. 1 Konwencji).
Z treści przywołanego powyżej przepisy wynika zatem, że postanowienia Konwencji CMR co do zasady mają zastosowanie w przewozach drogowych, w których miejsce załadunku i rozładunku znajdują się w dwóch różnych krajach.
Przepisy ustawy Prawo przewozowe regulują natomiast kwestie związane z odpłatnymi, krajowymi przewozami drogowymi rzeczy.
Jak już wspomniałem powyżej w przypadku odpłatnego przewozu drogowego krajowego zastosowanie znajdą przepisy ustawy Prawo przewozowe. Obowiązki w zakresie czynności ładunkowych zostały natomiast uregulowane w treści art. 43 ust. 1 ustawy. Zgodnie z treścią przywołanego przepisu jeżeli umowa lub przepis szczególny nie stanowią inaczej, czynności ładunkowe należą odpowiednio do obowiązków nadawcy lub odbiorcy.
Co do zasady czynności ładunkowe powinien zatem wykonać nadawca. W treści przywołanego przepisu odpowiedzialność za czynności ładunkowe przypisuje się również odbiorcy, niemniej trudno sobie wyobrazić aby odbiorca miał dokonywać czynności ładunkowych.
W tym miejscy uwagę zwrócić trzeba na dwie kwestie.
Po pierwsze ogólnie przyjętą praktyką jest zawieranie w treści zleceń transportowych postanowień nakładających na przewoźnika obowiązek czynnego uczestniczenia w załadunku, zabezpieczeniu ładunku oraz jego rozładunku. Jeśli przewoźnik przyjmuje zlecenie frachtu, w którym znajdują się tego typu regulacje, powinien postępować zgodnie z nimi. Przypominam bowiem, że z treści art. 43 ust. 1 PrPrzew wynika, że czynności ładunkowe należą do obowiązków nadawcy lub odbiorcy, ale tylko jeśli umowa lub przepis szczególny nie stanowi inaczej.
Dla porządku przypomnieć również trzeba, że nadawca, odbiorca lub inny podmiot wykonujący czynności ładunkowe jest obowiązany wykonać je w sposób zapewniający przewóz przesyłki towarowej zgodnie z przepisami ruchu drogowego i przepisami o drogach publicznych, a w szczególności niepowodujący zagrożenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, przekroczenia dopuszczalnej masy pojazdów lub przekroczenia dopuszczalnych nacisków osi.
Po wtóre zwracam uwagę, że oczywiście nie jest tak, że przewoźnik nie ma żadnych obowiązków w zakresie szeroko rozumianego załadunku. Pomijając wspomnianą kwestię umownego nałożenia na przewoźnika obowiązków w zakresie czynności ładunkowych pozostaje kwestia zabezpieczenia ładunku w środku transportowym odpowiednimi pasami, linami itp., zastosowania klinów i innego rodzaju środków technicznych w celu zapobieżeniu przesunięcia się przesyłki. Oczywistym bowiem jest, że w celu uniknięcia szkody w ładunku, oprócz jego załadowania, niezwykle istotne jest jego odpowiednie rozmieszczenie i zabezpieczenie.
O ile zgodnie z treścią art. 72 ust. 1 pkt 2 PrPrzew odpowiedzialność za szkodę wynikłą z wadliwego stanu przesyłki, braku lub niewłaściwego opakowania albo nienależytego wykonania czynności ładunkowych ponosi nadawca, to w doktrynie przyjmuje się, że ze względu na to, że jednak to przewoźnik jest profesjonalistą w zakresie przewozu, nie powinien jedynie przyglądać się czynnościom ładunkowym nadawcy i rozładunkowym odbiorcy, ale współdziałać z nimi w taki sposób, aby dzięki jego kwalifikacjom czynności te zostały wykonane w sposób prawidłowy, tj. aby nie doszło do powstania szkody (tak T. Szanciło, Prawo przewozowe. Komentarz. Warszawa 2008). Wydaje się, że przykładem takiego współdziałania będzie odpowiednie rozmieszczenie ładunku na środku transportu. Część komentatorów przyjmuje wręcz, że obowiązki w zakresie zabezpieczenia ładunku na czas przewozu spoczywają na przewoźniku. Miałaby za tym przemawiać ogólna zasada sprawowania przez przewoźnika pieczy nad przesyłką (tak na gruncie konwencji CMR – K. Wesołowski, Umowa międzynarodowego przewozu drogowego towarów na podstawie CMR, s. 229).
Odpowiedzialność za zabezpieczenie ładunku w świetle przepisów Konwencji CMR.
Odpowiedzialność przewoźnika została uregulowana w rozdziale IV Konwencji CMR. Zgodnie z treścią art. 17 ust. 1 Konwencji CMR przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy. Z powyższej regulacji wynika zatem bezsprzecznie, że podmiotem co do zasady odpowiedzialnym za szkodę powstałą od załadunku do rozpoczęcia rozładunku będzie przewoźnik.
Oczywiście nie jest tak, że odpowiedzialność przewoźnika jest absolutna. Ustęp 4 art. 17 Konwencji CMR przewiduje szereg okoliczności zwalniających przewoźnika z odpowiedzialności za szkodę powstałą w trakcie przewozu.
Przewoźnik jest zwolniony od swej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie lub uszkodzenie towaru powstało ze szczególnego niebezpieczeństwa wynikającego z jednej lub kilku następujących przyczyn:
- użycie pojazdów otwartych i nie przykrytych opończą, jeżeli to użycie było wyraźnie uzgodnione i zaznaczone w liście przewozowym;
- brak lub wadliwe opakowanie, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie;
- manipulowanie, ładowanie, rozmieszczenie lub wyładowanie towaru przez nadawcę lub przez odbiorcę albo przez osoby działające na rachunek nadawcy lub odbiorcy;
- naturalne właściwości niektórych towarów, mogące powodować całkowite lub częściowe ich zaginięcie albo uszkodzenie, w szczególności przez połamanie, rdzę, samoistne wewnętrzne zepsucie, wyschnięcie, wyciek, normalny ubytek lub działanie robactwa i gryzoni;
- niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki;
- przewóz żywych zwierząt.
Szczególnie interesująca jest regulacja zawarta w treści art. 17 ust. 4 lit. c) Konwencji CMR, zgodnie z którą odpowiedzialność przewoźnika jest wyłączona jeśli szkoda powstała w wyniku ładowania lub rozmieszczenia towaru przez nadawcę. Ponadto z treści art. 18 ust. 2 Konwencji CMR wynika, że jeżeli przewoźnik ustali, że ze względu na okoliczności faktyczne, zaginięcie lub uszkodzenie mogło wynikać z jednej lub kilku przyczyn wymienionych w artykule 17 ust. 4, istnieje domniemanie, że ono z nich wynika.
Wszystko powyższe oznacza, że w przypadku braku odmiennych, umownych regulacji w tym zakresie, odpowiedzialność za szkodę powstałą w trakcie przewozu wynikającą z błędnego załadunku na środek transportu ponosi nadawca.
Warto jednak pamiętać, że jest to ogólna zasada, od której występują wspomniane powyżej odstępstwa.